Scenariusz zajęć dla klas VII-VIII i szkół średnich
UWAGA: Ten scenariusz przeznaczony jest dla grupy o dość dużym przedziale wiekowym. Prowadząc zajęcia, dostosuj język, trudność pytań i terminologię do danej grupy. Innego poziomu wiedzy można oczekiwać od ostatniej klasy liceum, innego – od klasy siódmej.
Cele w języku nauczyciela/nauczycielki:
omówienie idei granicy i związanych z nią zasad
ćwiczenie pracy indywidualnej
ćwiczenie umiejętności czytania mapy
Cele w języku ucznia/uczennicy:
zastanowię się nad koncepcją granicy
dowiem się, jakie czynniki wpływają na kształt granic
zastanowię się nad wpływem granic na społeczności
Zagadnienia:
granica
region
społeczność
Pytania kluczowe:
Co wpływa na kształt granic?
Jaki wpływ granice mają na społeczności?
Potrzebne materiały:
mapa II RP
mapy do ćwiczenia (4 wersje) – liczba kopii każdej wersji zależna od liczby uczestników
kartki samoprzylepne
Czas trwania
60 minut
Przebieg zajęć
1. Powitanie – 10 min.
Osoba prowadząca przedstawia się i prezentuje cel oraz temat warsztatów. Proponuje krótką grę zapoznawczą.
Grupa będzie miała za zadanie budować z siebie ‘cegiełki’. Uczestnicy stają w kręgu. Pierwsza osoba wchodzi do środka, mówi swoje imię i tworzy ze swojego ciała ‘cegiełkę’. Polega to na przybraniu wybranej przez siebie pozy. Następnie analogiczną czynność wykonuje kolejny uczestnik, dopasowując swoją cegiełkę do poprzedniej osoby.
Kiedy już to zrobi, pierwsza osoba wraca na swoje miejsce. Druga pozostaje w niezmienionej pozycji.
Gra toczy się wg przedstawionego wyżej schematu, aż do momentu przedstawienia się wszystkich uczestników.
2. Co to jest granica? – 10 min.
Wraz z uczestnikami zastanów się, jak rozumiecie pojęcie „granica”. Próbując zdefiniować ten termin, pomyślcie o tym, jak są wyznaczane granice. Kto o tym decyduje? I dlaczego właśnie tak? Jakie są korzyści z posiadania granic i jakie wyzwania się z granicami wiążą? Osoba prowadząca może podzielić flipchart na dwie części i wspólnie z uczestnikami wypisać korzyści i wady, biorąc pod uwagę, że część odpowiedzi może pasować do obu kategorii. Ważne, żeby zaznaczyć, że wszystko co mówią uczestnicy jest w porządku i że ich zdanie jest mile widziane.
3. Nowe granice Polski lub odsłuchanie podcastu – 15 min.
Opowiedz krótko, jak wyznaczano granice II Rzeczypospolitej na konferencji pokojowej w Paryżu po I wojnie światowej (1919-1920). Możesz posłużyć się poniższym tekstem czy zaczerpnąć z niego inspiracji, albo posłużyć się naszym podcastem (materiał w dowolnym z poniższych linków):
Odcinek podcastu został przygotowany w ramach projektu „Razem mimo różnic”, prowadzonego wspólnie przez Stowarzyszenie Pro Humanum i Fundację Inicjatywa Dom Otwarty, który realizowany jest z dotacji programu Program Aktywni Obywatele - Fundusz Krajowy finansowanego przez Islandię, Liechtenstein i Norwegię w ramach Funduszy EOG.
Omawiane obszary możesz pokazać na załączonej mapie.
Uczniom szkół średnich zainteresowanych tematem możesz polecić dwie książki Macieja Górnego: Historia głupich idei oraz Polska bez cudów.
Jedną z myśli przewodnich, towarzyszących układającym się w Paryżu państwom, była zasada samostanowienia narodów. Zgodnie z nią państwa miały prawa do tych terenów, gdzie przewagę miała ich grupa etniczna. Co jednak zrobić z regionami, gdzie silnie reprezentowane są dwie grupy? Jednym z rozwiązań był plebiscyt ludności – taki przeprowadzono np. na Górnym Śląsku w 1921 r. Oba zainteresowane kraje: Polska i Niemcy prowadziły intensywne działania, żeby wynik przyszłego plebiscytu był na ich korzyść. Polska np. silnie wspierała, a czasem wręcz organizowała powstania na tym terenie (trzy powstania śląskie). Ostatecznie o podziale Górnego Śląska i tak zadecydowała Konferencja Ambasadorów, nie zawsze uwzględniając wyniki głosowania (trzeba przyznać, że niezupełnie wiarygodne). Czasem decyzje o kształcie granic zapadały metodą faktów dokonanych – tak było w przypadku Galicji Wschodniej, którą Polska zajęła zbrojnie. Wschodnia granica II RP przybrała ostateczną postać po wojnie polsko-bolszewickiej, dzieląc np. Litwę na część polską (Wileńszczyzna) i część litewską, niezależnie od składu etnicznego mieszkańców. Metodę zbrojną zastosowali także Czesi, by przejąć Śląsk Cieszyński i ostatecznie decyzją mocarstw, spora część tego regionu została w Czechosłowacji. Metod zbrojnych chwytały się też inne państwa europejskie, w wyniku czego powojenna Europa była świadkiem szeregu lokalnych wojen o terytorium.
Konferencja pokojowa w Paryżu, gdzie wykuwał się nowy układ naszego kontynentu, była okazją dla różnych działań naukowych, mających za zadanie wspieranie interesów danego państwa. Prym wiodła tzw. antropologia narodowa, która różnymi teoriami starała się dowodzić prymatu cywilizacyjnego danego narodu, a przez to jego prawa do ziem zamieszkanych przez mieszane grupy etniczne. Podobnie archeologia i historia miały dowodzić odwiecznego bytowania danej kultury (którą rozumiano wtedy jako emanację narodu) na interesującym państwo obszarze. Również Polska sięgała po takie argumenty w odniesieniu do terenów wschodnich czy Pomorza.
4. Tworzymy granice – ćwiczenie i omówienie – 25-30 min.
Podziel uczestników na 3 grupy. Grupie 1 przekaż wydrukowane mapy (nieistniejącego) regionu pokazujące góry i rzeki. Grupie 2 – mapy pokazujące rozmieszczenie religii. Zaś grupie 3 – mapy z rozkładem używanych w regionie języków. Wszyscy uczestnicy dostają czystą mapę, pokazującą obrys regionu. Każda grupa będzie miała za zadanie przedyskutować i ustalić przebieg granic w przedstawionym na mapie regionie. Uprzedź uczestników, żeby zapamiętali argumenty za wprowadzonym podziałem, bo będą im potrzebne w następnej części zadania. W trakcie dyskusji uczestnicy mogą rozważać np. takie pytania: Czy podzielenie rzeki między dwa kraje sprawi, że będą ze sobą współpracować? A może będą między sobą walczyć z tego powodu? A jeśli jakiś kraj zostanie bez rzeki? Co się stanie, jeśli w wyznaczonych przez nas granicach będą mieszkać przedstawiciele dwóch różnych religii? I na odwrót: czy to dobry pomysł, żeby w kraju była tylko jedna religia? Podobne pytania mogą dotyczyć języków: czy w każdym kraju ma być tylko jeden język? A jeśli języków będzie kilka, czy któryś uznamy za najważniejszy i obowiązkowy? Ostateczną propozycję podziału uczestnicy każdej grupy zaznaczają na pustej mapie. Na tę część ćwiczenia poświęcamy ok. 10 minut.
W drugiej części zmieniasz skład grup tak, by w każdej znalazły się osoby, które wcześniej pracowały z mapą fizyczną, mapą religii i mapą języków. Zadaniem nowych grup będzie uzgodnienie wszystkich punktów widzenia (do tego przydadzą się argumenty z pierwszej części) i ustalenie ostatecznego podziału regionu. Uwaga: nowe grupy będą potrzebować czystych map z obrysem regionu. Również na tę część poświęcamy ok. 10 minut.
W trzeciej i ostatniej części ćwiczenia poproś uczestników aby wybrali ze swoich ostatnich grup po jednym lub dwóch reprezentantów. Reprezentantów zaproś na środek i i zaproś do symulacji konferencji międzynarodowej. Powiedz im, żeby wyobrazili sobie, że są uczestnikami konferencji międzynarodowej, która ma ustalić nowe granice w regionie (możesz przywołać wspomnianą już konferencję w Paryżu). Poproś, aby reprezentanci przedstawili swoję ustalenia i propozycję przebiegu granic. Następnie zaproś reprezentantów do dyskusji, której celem ma być wyłonienie ostatecznej granicy, możesz również zaproponować głosowanie wśród reszty uczestników nad najlepszą według nich propozycją. Podczas moderowania dyskusji poproś reprezentantów o uzasadnienie swoich propozycji. Podsumowując ćwiczenie już z całą grupą zastanówcie się wspólnie, co z ich punktu widzenia byłoby najważniejsze i dlaczego.
6. Podsumowanie zajęć (5 min.)
Na tablicy/flipcharcie narysuj walizkę, znak zapytania i lupę. Obok rysunków zanotuj pytania. Przy walizce napisz „Co zabieram ze sobą?”, przy znaku zapytania – „O czym pomyślę?”, a przy lupie „O czym chcę dowiedzieć się więcej?”. Rozdaj karteczki samoprzylepne (po 3 na osobę), po czym poproś uczennice i uczniów o zapisanie swoich odpowiedzi w dowolnej formie (hasła, krótkiej wypowiedzi, rysunku) i umieszczenie swoich refleksji w odpowiednich miejscach na tablicy/flipcharcie.
Wszystkie ilustracje użyte w niniejszym scenariuszu są dostępne bezpłatnie do użytku edukacyjnego na licencji Creative Commons.
Scenariusz stanowi część cyklu poświęconego murom i granicom dla wszystkich grup wiekowych. Pozostałe scenariusze znajdziecie w kolejnych odcinkach podcastu lub w publikacji dostępnej w naszych mediach społecznościowych. Publikacja powstała w ramach projektu „Razem mimo różnic”, prowadzonego wspólnie przez Stowarzyszenie Pro Humanum i Fundację Inicjatywa Dom Otwarty, który realizowany jest z dotacji programu Program Aktywni Obywatele - Fundusz Krajowy finansowanego przez Islandię, Liechtenstein i Norwegię w ramach Funduszy EOG.